قم، به عنوان یکی از مهم‌ترین شهرهای مذهبی ایران، همواره کانون برگزاری مراسم عزاداری و آیین‌های مذهبی در ایام محرم، صفر و دیگر مناسبت‌های دینی بوده است. در این میان، هیئت‌های عزاداری و نذری جایگاه ویژه‌ای در حفظ و ترویج فرهنگ عاشورایی و سنت‌های اصیل اسلامی دارند. این هیئت‌ها، با سازماندهی مراسم سوگواری، اطعام و نذورات، نه‌تنها به زنده‌نگاه‌داشتن یاد و نام شهیدان کربلا می‌پردازند، بلکه نقش مهمی در انسجام اجتماعی و تقویت روحیه تعاون میان مردم ایفا می‌کنند.

فهرست محتوایی

در این نوشتار، به معرفی هیئت‌های عزاداری و نذری در قم می‌پردازیم و ویژگی‌ها، فعالیت‌ها و تأثیرات فرهنگی-اجتماعی این نهادهای مردمی را بررسی خواهیم کرد. از هیئت‌های سنتی با پیشینه چندین‌دهه تا گروه‌های نوپایی که با روش‌های جدید به ترویج فرهنگ عاشورا مشغول‌اند، همه‌وهمه بخشی از این منظومه معنوی هستند که قم را به یکی از قطب‌های عزاداری ایران تبدیل کرده است.

۱. هیئت خادم الرضا

هیئت خادم الرضا به عنوان بزرگترین هیئت عزاداری شهر قم، با سابقه‌ای نزدیک به سه دهه خادمی (۲۹ سال)، جایگاه ویژه‌ای در میان هیئت‌های مذهبی این شهر دارد. این هیئت هر شب در ورزشگاه حیدریان میزبان هزاران عزادار حسینی است و با فضایی که گنجایش ۱۵ هزار نفر را دارد، به یکی از کانون‌های اصلی تجمع عزاداران در ایام محرم و صفر تبدیل شده است. برنامه‌های این هیئت هر شب از ساعت ۹ آغاز می‌شود و با سخنرانی‌های تاثیرگذار و مراسم روضه‌خوانی پرشور، فضایی معنوی و پرحماسه خلق می‌کند.

یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد هیئت خادم الرضا، تقسیم‌بندی مناسب فضای عزاداری برای بانوان و آقایان است. بانوان در زمین چمن ورزشگاه و آقایان در سالن اصلی ورزشگاه حیدریان به عزاداری می‌پردازند که این امر امکان حضور گسترده و راحت‌تر خانواده‌ها را فراهم کرده است. افزون بر این، هیئت هر شب با اطعام ۱۵ هزار نفر، یکی از بزرگترین نذری‌دهندگان قم محسوب می‌شود و این سنت حسنه را با نظم و شکوه خاصی برگزار می‌کند.

برنامه‌های معنوی این هیئت با سخنرانی حجت‌الاسلام ظهیری همراه است که با بیانی رسا و تأثیرگذار به تبیین معارف عاشورایی می‌پردازد. همچنین مراسم روضه‌خوانی با صدای مداحان برجسته‌ای چون جواد مقدم، محمدرضا میرزاخانی و علیرضا هوشنگی برگزار می‌شود که هریک با آوایی جانسوز، شور و عطش معنوی عزاداران را دوچندان می‌کنند. ترکیب این عوامل باعث شده است که هیئت خادم الرضا نه‌تنها به یک هیئت بزرگ کمّی، بلکه به مجموعه‌ای تاثیرگذار در بعد

2. غمکده اباعبدالله

هیئت غمکده اباعبدالله، با فضایی صمیمی و خودمانی، نمونه بارز یک روضه خانگی با مقیاس بزرگ است که هر شب در ایام محرم پذیرای حدود 2000 نفر از عزاداران اباعبدالله الحسین(ع) می‌باشد. این هیئت که در ساختمانی دوطبقه در بلوار معلم شرقی، کوی ۲ قم برگزار می‌شود، از شب اول محرم به مدت ۱۱ شب، برنامه‌های خود را از ساعت ۹ تا ۱۱ شب اجرا می‌کند. فضای گرم و دلنشین غمکده اباعبدالله، ترکیبی از عزاداری پرشور و پذیرایی با چای معطر، قهوه عربی و غذای نذری است که حال و هوایی خاص به این مراسم بخشیده است.

برنامه‌های معنوی این هیئت با سخنرانی‌های حجت‌الاسلام جمشیدی همراه است که با بیانی روان و جذاب، پیام‌های عاشورا را به زبانی قابل فهم برای همه اقشار بیان می‌کند. همچنین روضه‌خوانی پراحساس حاج حمزه علیپور، اشک و ناله را بر چشمان عزاداران جاری می‌سازد و فضایی سرشار از عشق و ارادت به سیدالشهدا(ع) ایجاد می‌کند. این ترکیب منحصربه‌فرد از سخنرانی و روضه، باعث شده است که غمکده اباعبدالله به یکی از محبوب‌ترین هیئت‌های شهر قم تبدیل شود.

ویژگی متمایز این هیئت، حفظ حال و هوای سنتی روضه‌های خانگی در عین گستردگی و نظم برنامه‌هاست. برخلاف هیئت‌های بزرگ که ممکن است فضایی رسمی‌تر داشته باشند، غمکده اباعبدالله با همان صمیمیت و سادگی روضه‌های قدیمی، دل‌ها را به یاد حضرت اباعبدالله(ع) می‌سوزاند. این هیئت نه‌تنها محل عزاداری، بلکه محفلی برای انس و الفت میان دوستداران اهل بیت(ع) است و هر ساله شاهد حضور پرشور مردم از نقاط مختلف قم می‌باشد.

3. مراسم عزاداری چهل اختران

هیئت چهل اختران یکی از باشکوه‌ترین مراسم عزاداری دهه اول محرم در قم است که هر شب در صحن مطهر چهل اختران واقع در خیابان آذر برگزار می‌شود. این مراسم پرشور که ساعت ۲۲ شب آغاز می‌شود، با حضور هزاران عزادار حسینی همراه است و فضایی آکنده از عشق و ارادت به خاندان عصمت و طهارت(ع) ایجاد می‌کند. برنامه‌های این هیئت ترکیبی از معارف ناب عاشورایی و نوحه‌های جانسوز است که قلب هر شیعه‌ای را به لرزه درمی‌آورد.

سخنران اصلی این مراسم حجت‌الاسلام محمد مهدی رحیمی است که با بیانی شیوا و تأثیرگذار، حقایق نهضت عاشورا را برای مخاطبان تبیین می‌کند. پس از سخنرانی، مداحان اهل بیت(ع) کربلایی علی پیله‌وران و کربلایی مجتبی عبداللهی با نوای ملکوتی خود، فضایی سرشار از شور و عطش معنوی ایجاد می‌کنند. این دو مداح برجسته با اجرای ترکیب‌های حماسی و سوزناک، یاد و خاطره شهدای کربلا را زنده نگه می‌دارند و اشک‌های عزاداران را جاری می‌سازند.

ویژگی منحصر به فرد این مراسم، برگزاری در جوار بارگاه چهل اختران (امامزادگان قم) است که بر قداست و معنویت آن افزوده است. هیئت چهل اختران با بهره‌گیری از فضای روح‌افزای صحن مطهر، توانسته است در طول سال‌های اخیر به یکی از اصلی‌ترین کانون‌های عزاداری شهر قم تبدیل شود. این مراسم هر شب شاهد حضور پرشور جوانان و خانواده‌های قمی است که با اشتیاق تمام، در سوگ سالار شهیدان(ع) اشک می‌ریزند و عهد خود را با آرمان‌های عاشورا تجدید می‌کنند.

4. هیئت غیرت العباس علیه السلام قم

هیئت غیرت العباس(ع) در منطقه باجک قم، واقع در ابتدای خیابان بیطرفان، هر شب میزبان عزاداران حضرت ابوالفضل(ع) است. این هیئت با ارائه شام نذری به مداحان و عزاداران، سنت اطعام در راه اباعبدالله(ع) را زنده نگه می‌دارد و فضایی پرشور و معنوی ایجاد می‌کند.

برنامه‌های این هیئت با نوای جانسوز محسن توکلیان و مجید رضانژاد همراه است که با اشعار و مداحی‌های حماسی، غیرت و ایثار قمر بنی‌هاشم را به تصویر می‌کشند. این مراسم با استقبال ویژه جوانان انقلابی و محبان اهل بیت(ع) مواجه شده و به کانونی برای زنده نگه داشتن فرهنگ عاشورایی تبدیل گشته است.

۵. هیئت جوانان امیر المومنین قم

هیئت جوانان امیرالمؤمنین(ع) قم با برپایی دسته‌ی عزاداری پرشور در مسیر ۲۰ متری شهید بهشتی به سمت حرم مطهر، هر ساله صحنه‌ای تماشایی از عشق و ارادت به ساحت اهل بیت(ع) خلق می‌کند. این دسته‌ی عظیم که با حضور هزاران جوان انقلابی و عزادار تشکیل می‌شود، نمادی زنده از پیوند نسل جوان با فرهنگ عاشورایی است.

مداحان برجسته‌ای چون سید مهدی میرداماد، حسن شالبافان و سید رضا تحویلدار با نوای روح‌نواز خود، این حرکت عظیم مردمی را همراهی می‌کنند. ترکیب سینه‌زنی‌های هماهنگ، نوحه‌های حماسی و شعارهای انقلابی، این دسته‌ی عزاداری را به یکی از تأثیرگذارترین برنامه‌های عزاداری قم تبدیل کرده است که هر ساله شاهد حضور پرشورتر جوانان مؤمن و انقلابی است.

6. مساجد سطح شهر قم

مساجد قم به عنوان کانون‌های اصلی عزاداری محرم، هر ساله میزبان هزاران عزادار حسینی در سراسر شهر هستند. این مساجد که در محله‌های مختلف پراکنده شده‌اند، با برپایی مراسم روضه‌خوانی، سخنرانی‌های مذهبی و دسته‌های سینه‌زنی، فضایی معنوی و پرشور ایجاد می‌کنند. از مسجد امام حسن عسکری(ع) در مرکز شهر تا مسجد مقدس جمکران در حاشیه شهر، هر کدام با سبک و سیاق خاص خود به زنده نگه داشتن یاد و نام سیدالشهدا(ع) می‌پردازند.

ویژگی منحصر به فرد مساجد قم در ایام محرم، ترکیب سنت و نوآوری در برگزاری مراسم است. برخی مساجد مانند مسجد اعظم با پیشینه تاریخی غنی، مراسمی کاملاً سنتی با مداحی‌های کهن برگزار می‌کنند، در حالی که مساجدی مانند مسجد صاحب‌الزمان(عج) در شهرک پردیسان، با استفاده از روش‌های مدرن و جذاب برای نسل جوان، برنامه‌های متنوعی تدارک می‌بینند. بسیاری از این مساجد نیز همزمان با برگزاری مراسم عزاداری، به توزیع گسترده نذورات میان مردم می‌پردازند.

نقش اجتماعی مساجد قم در محرم فراتر از برگزاری مراسم مذهبی است. این مساجد به کانونی برای همبستگی اجتماعی تبدیل می‌شوند و با سازماندهی دسته‌های عزاداری محله‌ای، حس همدلی و единت را میان مردم تقویت می‌کنند. مساجدی مانند مسجد جامع قم و مسجد مقدس جمکران با برگزاری مراسم ویژه برای کودکان و نوجوانان، به تربیت نسل جدیدی از عزاداران اباعبدالله(ع) می‌پردازند و از این طریق، سنت‌های اصیل عاشورایی را به آیندگان منتقل می‌کنند.

7. سایت نذری یاب

سایت نذری‌یاب (nazriyab.app) به عنوان یکی از نوآوری‌های دیجیتال در خدمت فرهنگ نذری و عزاداری، بستری هوشمند برای ارتباط بین نذری‌دهندگان و عزاداران حسینی ایجاد کرده است. این پلتفرم که به ویژه در ایام محرم و صفر فعال‌تر می‌شود، امکان ثبت و جستجوی نقاط توزیع نذری در سراسر کشور به ویژه در شهر مذهبی قم را فراهم می‌سازد.

آدرس سایت: https://nazriyab.app/

ویژگی‌های منحصر به فرد نذری‌یاب شامل نمایش نقشه‌ای دقیق از محل‌های توزیع نذری، دسته‌بندی انواع نذورات (از شام و ناهار تا نوشیدنی‌ها و شیرینی‌جات)، و امکان فیلتر کردن بر اساس موقعیت جغرافیایی است. کاربران به سادگی می‌توانند نزدیک‌ترین مکان‌های توزیع نذری را پیدا کنند، در حالی که نذری‌دهندگان نیز قادر خواهند بود اطلاعات نذر خود را به صورت رایگان در این سامانه ثبت نمایند.

نذری‌یاب به عنوان پل ارتباطی معنوی نه تنها موجب سهولت در توزیع و دریافت نذورات می‌شود، بلکه با شفاف‌سازی و ساماندهی این سنت حسنه، به کاهش اتلاف مواد غذایی و مدیریت بهینه منابع کمک می‌کند. این ابتکار هوشمندانه نشان می‌دهد چگونه فناوری می‌تواند در خدمت آیین‌های دینی قرار گیرد و برکات معنوی محرم و صفر را به صورت گسترده‌تری در جامعه توزیع نماید.